Trudne związki Polaków z ekonomią – przeciętne bezpieczeństwo i wciąż wymagający uwagi poziom wiedzy

Bezpieczeństwo, nie tylko w wymiarze militarnym, ale również ekonomicznym to jeden z priorytetów tematycznych polskiej prezydencji w Radzie UE. Jak wskazują wyniki corocznego badania realizowanego na zlecenie Fundacji Warszawski Instytut Bankowości i Fundacji GPW, osobiste poczucie bezpieczeństwa finansowego jest dla Polaków nie tylko pożądane, ale i uzależnione od wielu czynników. Niestety blisko połowa z badanych (48 proc.) ocenia swój poziom bezpieczeństwa ekonomicznego jako przeciętny, a co piąty (22 proc.) jeszcze słabiej. Co ciekawe, Polacy, oprócz wysokości zgromadzonych oszczędności (48 proc.), poziom swojego bezpieczeństwa ekonomicznego najczęściej postrzegają przez pryzmat stabilności sytuacji społeczno-politycznej w kraju (38 proc.). A jak badani oceniają swoją wiedzę ekonomiczną i czy jej poziom się podnosi? Wyniki VIII edycji corocznego badania realizowanego przez pracownię Indicator na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości i Fundacji GPW – „Poziom wiedzy finansowej Polaków 2025” zostały zaprezentowane w przededniu Kongresu Edukacji Ekonomicznej 2025.

Jak wynika z danych aż 59 proc. badanych Polaków po ostatnich 12 miesiącach uważa, że należy więcej i regularniej oszczędzać na tzw. czarną godzinę, a połowa z nich deklaruje, że oszczędności powinny być dywersyfikowane. 1/3 badanych wskazuje także, że należy ograniczać wydatki i prowadzić skromniejszy tryb życia. Co istotne, odpowiedź tę częściej wskazują mieszkańcy wsi – 4 na 10 badanych.

Jak czujemy się w tematach finansowych – najmłodsi i najstarsi z największym niedostatkiem

Co trzeci badany ocenia swoją wiedzę ekonomiczną jako małą lub bardzo małą a 37 proc. jako przeciętną. Widoczne są różnice w odpowiedziach w zależności od wieku i poziomu wykształcenia badanych – niżej swoją wiedzę oceniają najmłodsi, najstarsi i najsłabiej wykształceni. To pokazuje, że konieczne są systemowe rozwiązania w zakresie edukacji ekonomicznej w naszym kraju. Działania skierowane między innymi do tych grup zakłada Krajowa Strategia Edukacji Finansowej, przyjęta przez rząd w ubiegłym roku.

W ostatnich latach zmieniają się źródła z jakich Polacy najchętniej czerpią wiedzę ekonomiczną. Stale rośnie popularność blogów i portali internetowych – 62 proc. badanych deklaruje, że z nich pozyskuje wiedzę (55 proc. w 2022 r.) oraz z podcastów i materiałów wideo w internecie – 27 proc. (19 proc. w 2022 r.) Zmniejsza się natomiast odsetek osób, które czerpią wiedzę z mediów tradycyjnych (34 proc. obecnie, 49 proc. w 2021 r.).

– Wyniki tegorocznego badania jasno pokazują, że Polacy coraz lepiej rozumieją, jak istotna jest wiedza ekonomiczna w budowaniu osobistego bezpieczeństwa finansowego – zarówno w wymiarze codziennym, jak i w dłuższej perspektywie. Cieszy rosnąca świadomość potrzeby oszczędzania oraz dywersyfikacji finansów, ale jednocześnie dostrzegamy wyraźne deficyty wiedzy w tak kluczowych obszarach jak cyberbezpieczeństwo, inwestowanie czy system podatkowy. To wyraźny sygnał, że działania edukacyjne sektora bankowego, które będą dalej kontynuowane m.in w formule Krajowego Centrum Edukacji Ekonomicznej, a także realizacja Krajowej Strategii Edukacji Finansowej na lata 2024-2030 muszą być intensyfikowane i lepiej dopasowane do potrzeb różnych grup społecznych – komentuje wyniki badania dr Tadeusz Białek, Prezes Związku Banków Polskich.

Potrzebna wiedza na temat cyberbezpieczeństwa

Cyberbezpieczeństwo to obszar, w którym 46 proc. badanych dostrzega największe niedobory swojej wiedzy. Na kolejnych miejscach znalazły się inwestowanie – 32 proc. oraz system podatkowy – 28 proc. Badanie pokazuje także, że Polacy doskonale odnajdują się w świecie płatności bezgotówkowych – tylko co dwudziesty badany wskazał, że brakuje mu wiedzy w tym obszarze.

Za brakami w wiedzy idzie także świadomość, że należy ją stale poszerzać. 41 proc. badanych deklaruje, że chciałaby pogłębić swoją wiedzę z zakresu cyberbezpieczeństwa (to o 3 p.p. więcej niż w ubiegłorocznej edycji badania), a 24 proc. z zakresu systemu podatkowego. Tylko co piąty badany chciałby pogłębić swoją wiedzę na temat inwestowania, mimo, że braki wiedzy w tym zakresie deklaruje co trzeci badany. Popularność płatności bezgotówkowych i coraz powszechniejsza umiejętność korzystania z nich sprawia, że w tym przypadku potrzebę zwiększenia wiedzy odczuwa jedynie 2 na 100 Polaków.

Polacy są świadomi tego, że poprawa poziomu ich wiedzy ekonomicznej poprawi ich efekty w oszczędzaniu – uważa tak 38 proc. badanych, nieco mniej tylko jest zdania że przełoży się lepsze gospodarowanie budżetem domowym – 35 proc., a co trzeci badany że da większe poczucie bezpieczeństwa finansowego.

– Badanie wskazuje, że dla wielu Polaków poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego jest ściśle związane ze stabilną sytuacją społeczną, polityczną i gospodarczą w kraju. Dlatego edukacja ekonomiczna powinna być traktowana jako element dobra wspólnego – ponad politycznymi podziałami i bieżącymi sporami polityków. Doświadczenia Roku Edukacji Ekonomicznej 2024 jasno pokazały, że potrzebna jest rzetelna i praktyczna wiedza ekonomiczna – wykorzystywana w codziennym życiu. Dlatego utworzenie Krajowego Centrum Edukacji Ekonomicznej to kolejny ważny krok w budowaniu systemowego podejścia edukacji ekonomicznej w naszym kraju – podkreśla Waldemar Zbytek, prezes Warszawskiego Instytutu Bankowości, współorganizatora badania.

Polacy a inwestowanie na giełdzie

Tylko 12 proc. badanych ocenia swoją wiedzę o giełdzie jako dużą lub raczej dużą. Aż dla ponad połowy badanych zrozumienie zasad funkcjonowania Giełdy Papierów Wartościowych jest nadal wyzwaniem – 58 proc. respondentów ocenia swoją wiedzę w tym zakresie jako bardzo i raczej małą.

– Niezmiennie, niski poziom wiedzy inwestycyjnej staje na drodze Polaków do inwestowania, a oprócz wskazywanego przez badanych braku wiedzy, wyzwaniem jest również fałszywa wiedza. Wciąż zbyt mało wiemy o finansach, nie ufamy giełdzie i boimy się ryzyka związanego z inwestowaniem. To nie problem jednej kampanii edukacyjnej, tylko brak systemowego podejścia. Jeśli chcemy, żeby Polacy mądrze zarządzali pieniędzmi, musimy zadbać o edukację – nie tylko w szkołach, ale też w domach.
Bez tego trudno mówić o nowoczesnym i odpornym rynku – komentuje wyniki badania dr Wiesław Rozłucki, Przewodniczący Rady Nadzorczej Fundacji GPW.

Społeczeństwo obawia się inwestowania także z powodu nieznajomości instrumentów GPW. 65 proc. badanych słyszało o akcjach ale nie wie czym są (widoczna jest niewielka poprawa – w ub. roku tę odpowiedź wskazało 70 proc. badanych). Podobnie jest w przypadku obligacji (58 proc.) 3/4 ankietowanych nigdy nie słyszało o ETF-ach. Tymczasem poprawa poziomu wiedzy ekonomicznej Polaków przyczyniłaby się do większej pewności siebie, zrozumienia mechanizmów, a co za tym idzie – zmiany postaw. Obecnie 44 proc. Polaków nie inwestuje na giełdzie, ponieważ brakuje im wystarczającej wiedzy.  Zauważalna jest jednak zmiana wskazań badanych w zakresie obaw związanych z inwestowaniem. W przypadku ryzyka (zmiana z 68% w 2024 na 59% w 2025). W przypadku obawy przed poniesieniem strat (zmiana z 69% w 2024 na 61% w 2025).

W badaniu ponownie sprawdzono w praktyce wiedzę badanych na temat inwestowania. Badani odpowiadają poprawnie średnio na połowę pytań dotyczących inwestowania. 2% nie udzieliło żadnej poprawnej odpowiedzi, a 3% osiągnęło wynik 7/7.

Wiedza w praktyce – powinno być lepiej

Badanie pokazuje, że Polakom wciąż brakuje wiedzy na temat działalności banków i kosztów związanych z kredytami. Jedynie 16 proc. respondentów rozumie, że oprocentowanie kredytu nie jest równoznaczne z zarobkiem banku (czyli marżą), a aż ponad połowa badanych (53 proc.) sądzi, że marża kredytów zależy wyłącznie od strategii biznesowej banku.

Istotne w kontekście obecnej debaty publicznej jest także to, że tylko 4 na 10 Polaków wie, ile wynosi podatek od dochodów kapitałowych, tzw. podatek Belki (w wysokości 19%), a co czwarty badany nie zna stawki tego podatku, mimo że dotyczy on wszystkich osób fizycznych, które oszczędzają np. na lokatach, obligacjach lub korzystają z innych instrumentów finansowych.

Od czerwca 2024 roku Polacy mogą zastrzec swój PESEL, dzięki czemu zyskują ochronę przed jego nieautoryzowanym wykorzystaniem. 68 proc. badanych wie, że banki i instytucje finansowe nie mogą udzielić kredytu na zastrzeżony numer PESEL. Widoczny jest jednak mniejszy poziom wiedzy w tym zakresie u najmłodszych badanych oraz u osób z najniższym wykształceniem. To pokazuje, że wciąż potrzebne są działania informacyjne na temat tego rozwiązania skierowane do obywateli – zarówno po stronie administracji publicznej jak i sektora finansowego.

Pełny raport z badania “Poziom wiedzy finansowej Polaków 2025” jest dostępny na stronach internetowych Fundacji Warszawski Instytut Bankowości oraz Fundacji GPW.